KURIERSKIM SZLAKIEM. AZYMUT WĘGRY to filmowa opowieść, realizowana przez naszą fundację, o życiu i działalności konspiracyjnej prof. Wacława Felczaka, kierownika i współzałożyciela Placówki W, działającej w czasie wojny – komórki konspiracji cywilnej, skupiającej tatrzańsko-sądeckich kurierów.

Stworzona przez Felczaka sztafeta, funkcjonująca na trasie Warszawa-Budapeszt, pozwalała kurierom sprawnie dostarczać pocztę, prasę konspiracyjną i pieniądze, a także przeprowadzać emisariuszy i żołnierzy. Na Węgrzech Placówka W odegrała kluczową rolę w łączności między rządem polskim na uchodźstwie, a delegaturą rządu w Warszawie.
Sztafeta kurierska działała z przerwami do wybuchu Powstania Warszawskiego. Po wojnie, przez kilka pierwszych lat, Wacław Felczak kontynuował działalność konspiracyjną na rzecz rządu w Londynie. W 1949 r. został zdekonspirowany, uwięziony i przesłuchiwany przez aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej. Oskarżony o szpiegostwo na rzecz obcego wywiadu, został skazany na karę dożywotniego więzienia, zamienioną ostatecznie na 12 lat więzienia. Zwrócono mu wolność w czasie trwania poznańskich protestów 1956 r. Niedługo potem mógł reaktywować, rozpoczętą jeszcze przed wojną, działalność akademicką, choć pierwsze wyjazdy na Węgry mogły mieć miejsce dopiero w latach 70. Był znanym nauczycielem, profesorem historii (znawcą tematyki środkowoeuropejskiej, szczególnie węgierskiej i południowosłowiańskiej), a jego wychowankowie to m.in. Robert Makłowicz czy Victor Orban, którego Felczak skłonił do założenia partii politycznej.

Wacław Felczak

Od drugiej połowy lat 70. Felczak systematycznie wyjeżdżał na Węgry, gdzie przyczynił się znacząco do uformowania się demokratycznej opozycji węgierskiej, która doprowadziła do upadku ustroju komunistycznego na Węgrzech w roku 1989. Po zrywie w tymże roku z coraz większym sceptycyzmem obserwował rozwój sytuacji wewnętrznej. Krytykował niedojrzałość polityków, ich wybujałe ambicje, brak wizji politycznej. Władze komunistyczne w Polsce w 1975 zablokowały wniosek Uniwersytetu Jagiellońskiego o nadanie Wacławowi Felczakowi stanowiska profesora zwyczajnego. Dopiero po osiemnastu latach, w III RP, w 1993 r. został mianowany profesorem, wkrótce po otrzymaniu nominacji zmarł. Ponieważ przez szereg lat był związany z Tatrami i Podhalem, został pochowany na starym cmentarzu na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.

Na pogrzebie hołd zmarłemu oddawali nie tylko Polacy, ale także węgierscy dyplomaci z ambasadorem Ákosem Engelmayerem. Tragicznym akcentem uroczystości pogrzebowych była śmierć Stanisława Marusarza, podkomendnego Wacława Felczaka w latach wojny, podczas wygłaszania mowy pożegnalnej nad grobem.

KULISY POWSTAWANIA NASZEGO FILMU

27.05.2022
Pierwsze nagrania do filmu. Prof. Istvan Kovacs przed kamerami w Instytucie im. W. Felczaka opowiadał o spotkaniach, które Wacław organizował w jego budapesztańskim domu, zaszczepiając w młodych ludziach swoją wizję Europy Środkowej i dalszej historii regionu.

Istvan Kovacs

30.06.2022

Na potrzeby dokumentacji przejrzeliśmy przez ostatnie dwa dni setki fotografii, tygodników, dokumentów, w tym listów, materiały operacyjne i inne archiwa. W tym kilkukrotnie w archiwum IPN w Krakowie.

21.07.2022

Przed naszymi kamerami w Centrum edukacyjnym IPN w Krakowie wystąpił historyk dr Wojciech Frazik, autor książki o Wacławie Felczaku.